Διαταραχές της Προσωπικότητας

Γενικά χαρακτηριστικά

Στις Διαταραχές της Προσωπικότητας το άτομο χαρακτηρίζεται από δυσπροσαρμοστικά και άκαμπτα σχήματα συμπεριφοράς. Συχνά αποδίδει τα προβλήματα του στο περιβάλλον κι όχι στον εαυτό του, δυσκολεύεται ν' αποκτήσει εναισθησία και προσέρχεται δύσκολα για θεραπεία. Για να διαγνωσθεί μια διαταραχή προσωπικότητας πρέπει ο ασθενής να είναι μεγαλύτερος των 18 ετών και τα χαρακτηριστικά της διαταραχής να είναι σταθερά και να προκαλούν σε κάποιο βαθμό έκπτωση στην λειτουργικότητα του ασθενούς στην κοινωνική, επαγγελματική ή προσωπική του ζωή. Συνοδές των Διαταραχών της Προσωπικότητας είναι η κατάθλιψη, η τάση για αυτοκτονία, η βία και αντικοινωνική συμπεριφορά, τα ψυχωτικά επεισόδια και η κατάχρηση ουσιών. Σύμφωνα με το DSM διακρίνονται σε:

Cluster A	·         Παρανοειδής ·         Σχιζοειδής ·         Σχιζότυπη
Cluster B	·         Αντικοινωνική ·         Μεταιχμιακή ή Οριακή ·         Δραματική ·         Ναρκισσιστική
Cluster C	·         Αποφευκτική ·         Εξαρτημένη ·         Ιδεοψυχαναγκαστική

ΠΑΡΑΝΟΕΙΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη δυσπιστία και καχυποψία προς τους άλλους ανθρώπους, οπότε τα κίνητρα των πράξεων τους ερμηνεύονται ως κακόβουλα. Συνήθως είναι ψυχροί και απόμακροι στις σχέσεις τους και συχνά η καχυποψία τους οδηγεί σε επιθετική συμπεριφορά. Εμφανίζεται στο 0,5-2,5% του γενικού πληθυσμού, πιο συχνά στους άντρες παρά στις γυναίκες.

Διαγνωστικά κριτήρια

(1) υποπτεύεται χωρίς επαρκή βάση ότι οί άλλοι το εκμεταλλεύονται, το βλάπτουν ή το εξαπατούν

(2) ασχολείται επίμονα με αδικαιολόγητες αμφιβολίες για την πίστη ή την αξιοπιστία των άλλων

(3) είναι απρόθυμο να εμπιστευθεί προσωπικά του θέματα σε άλλους, από αδικαιολόγητο φόβο ότι οι πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν κακόβουλα εναντίον του

(4) υποπτεύεται κρυμμένα μειωτικά ή απειλητικά μηνύματα σε καλοήθεις παρατηρήσεις ή γεγονότα

(5) δεν συγχωρεί προσβολές, τραυματισμούς ή υποτιμήσεις

(6) αντιλαμβάνεται επιθέσεις κατά του χαρακτήρα του που δεν είναι εμφανείς στους άλλους και αντιδρά με θυμό ή αντεπιτίθεται

(7) έχει επανειλημμένες υποψίες, χωρίς λόγο, σχετικά με την πίστη του σεξουαλικού συντρόφου

Θεραπεία

Οι ασθενείς με Παρανοειδή Διαταραχή της Προσωπικότητας σπάνια αναζητούν θεραπεία, πιθανότατα όντας καχύποπτοι απέναντι στους θεραπευτές, καθώς αρνούνται να εκμυστηρευθούν οτιδήποτε από φόβο σχετικά με το πώς θα χρησιμοποιήσει ο αυτές τις πληροφορίες. Η καλύτερη προσέγγιση με αυτούς τους ασθενείς είναι η προσωποκεντρική-υποστηρικτική, κατά την οποία ο θεραπευτής με ενσυναίσθηση, σεβασμό και υπομονή μπορεί να πετύχει αρκετά καλά αποτελέσματα. Κάθε τι υπερβολικό από το θεραπευτή, όπως ιδιαίτερος ζήλος, μπορεί να παρεξηγηθεί λόγω της καχυποψίας. Όταν διασφαλισθεί καλή θεραπευτική σχέση, τότε ο θεραπευτής μπορεί να προχωρήσει στην αμφισβήτηση των παρερμηνειών του ασθενή. Η ομαδική ψυχοθεραπεία επίσης διότι οτιδήποτε λεχθεί από άλλους ασθενείς μπορεί να παρερμηνευτεί. Αντιψυχωσικά (όπως η αλοπεριδόλη και η πιμοζίδη) μπορούν να συμβάλλουν στην μείωση του άγχους και τον περιορισμό της παρανοειδούς ετοιμότητας του ασθενούς.

ΣΧΙΖΟΕΙΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της είναι η αποστασιοποίηση του ατόμου από τις κοινωνικές σχέσεις και το πολύ περιορισμένο εύρος στην έκφραση συναισθημάτων, όπως η μικρή ή καμία επιθυμία για στενές σχέσεις ή κοινωνικές συναναστροφές. Για το λόγο αυτό τα άτομα αυτά δεν έχουν φίλους και φαίνονται ψυχρά και απόμακρα. Είναι εσωστρεφείς, συνεσταλμένοι και μοναχικοί. Συχνά παρασύρονται σε ονειροπολήσεις και προτιμούν τη θεωρία από την πράξη. Εμφανίζεται στο 7,5% του γενικού πληθυσμού, περισσότερο στους άντρες από τις γυναίκες.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενείς πρέπει να πληροί τέσσερα ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) δεν επιθυμεί και δεν ευχαριστιέται τις στενές σχέσεις συμπεριλαμβανόμενου του να είναι μέρος της οικογένειας

(2) σχεδόν πάντα επιλέγει μοναχικές δραστηριότητες

(3) ενδιαφέρεται λίγο, αν όχι καθόλου, να έχει σεξουαλικές εμπειρίες με κάποιο άλλο άτομο

(4) ευχαριστιέται με λίγες, αν όχι με καμιά, δραστηριότητες

(5) στερείται στενών ή έμπιστων φίλων εκτός από συγγενείς πρώτου βαθμού

(6) εμφανίζεται αδιάφορο στον έπαινο ή την κριτική των άλλων

(7) δείχνει συναισθηματική ψυχρότητα, είναι απόμακρο ή έχει άμβλυνση του συναισθήματος

Θεραπεία

Οι περισσότεροι ασθενείς με τη διαταραχή αυτή δεν αναζητούν θεραπεία, δεν δημιουργούν σχέση με το θεραπευτή. Καλά αποτελέσματα έχει η υποστηρικτική-συμπεριφορική προσέγγιση με ενθάρρυνση για συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες.

ΣΧΙΖΟΤΥΠΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από δυσκολία και ανεπάρκεια στις διαπροσωπικές σχέσεις και ιδιορρυθμίες της σκέψης, της αντίληψης, ομιλίας, εμφάνισης και συμπεριφοράς. Τα άτομα με σχιζότυπη προσωπικότητα μπορεί να έχουν και παρανοϊκές ιδέες. Συναντάται στο 3% του γενικού πληθυσμού.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί πέντε ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) ιδέες συσχέτισης[1] (όχι παραληρητικές)

(2) παράδοξες πεποιθήσεις[2] ή μαγική σκέψη που επηρεάζουν τη συμπεριφορά όπως δεισιδαιμονία, πίστη σε μαντική ικανότητα, τηλεπάθεια ή «έκτη αίσθηση» σε παιδιά και εφήβους, αλλόκοτες φαντασιώσεις

(3) ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες[3] συμπεριλαμβανόμενων και σωματικών παραισθήσεων

(4) παράδοξος τρόπος σκέψης και παράδοξος λόγος (π.χ. ασαφής, περιστασιακός, μεταφορικός, υπερεπεξεργασμένος

(5) καχυποψία ή παρανοειδής ιδεασμός

(6) απρόσφορο ή περιεσφιγμένο συναίσθημα

(7) εκκεντρική συμπεριφορά ή εμφάνιση

(8) έλλειψη στενών φίλων εκτός από συγγενείς πρώτου βαθμού

(9) υπερβολικό κοινωνικό άγχος που δεν ελαττώνεται με την οικειότητα και τείνει να συνδέεται με παρανοειδείς φόβους

Θεραπεία

Η Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας αντιμετωπίζεται καλύτερα με τη γνωσιακή προσέγγιση ακολουθώντας εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες και δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων μέσα από τις ομάδες. Βοηθητική μπορεί να είναι επίσης και η αντιψυχωτική αγωγή, για να ανακουφιστεί ο ασθενής από το έντονο άγχος και τις ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες που βιώνει.

ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η ανεύθυνη, χωρίς ενοχές συμπεριφορά και η προκλητική αδιαφορία και παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων. Συχνά εκμεταλλεύονται και χειραγωγούν τους άλλους για υλικό όφελος ή προσωπική ευχαρίστηση και εμφανίζουν αδυναμία για σταθερές σχέσεις. Συνήθως δεν αισθάνονται τύψεις ή ενοχές για ότι κάνουν στους άλλους και η τιμωρία δεν αποτελεί μέσο συμμόρφωσης. Ακόμα, η έλλειψη συνέπειας και η αδυναμία του ατόμου να μάθει από τα λάθη του χαρακτηρίζουν επίσης τη διαταραχή αυτή.Συνήθως είναι συναισθηματικά παραμελημένα και συχνά σωματικώς κακοποιημένα παιδιά. Εμφανίζεται πιο συχνά στους άντρες (3%) από ότι στις γυναίκες (1%) και είναι πιο συχνή στις φτωχές συνοικίες. Άτομα με τη διαταραχή αυτή αρχίζουν την αντικοινωνική τους συμπεριφορά πριν τα 15, παρουσιάζοντας συμπτώματα της Διαταραχής της Διαγωγής. Άτομα με αυτήν τη διαταραχή όταν ζητούν ψυχιατρικές υπηρεσίες, συχνά προσέρχονται παρά τη θέληση τους ή για να αποφύγουν νομικές συνέπειες. Χαρακτηριστική είνα η ικανότητα χειραγώγησης των ασθενών αυτών, ώστε συχνά στην ψυχιατρική συνέντευξη φαίνονται απόλυτα φυσιολογικοί.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί τρία ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) αδυναμία να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές σταθερές αναφορικά με σύννομη συμπεριφορά

(2) εξαπάτηση για προσωπικό κέρδος ή ευχαρίστηση

(3) παρορμητικότητα ή αδυναμία να κάνει σχέδια

(4) ευερεθιστότητα και επιθετικότητα

(5) απερίσκεπτη περιφρόνηση της ασφάλειας εαυτού ή των άλλων

(6) σταθερή ασυνέπεια

(7) έλλειψη τύψεων

Θεραπεία

Η θεραπεία των ασθενών αυτών είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί τα άτομα αυτά δεν είναι κινητοποιημένα για θεραπεία, δεν μαθαίνουν από τις εμπειρίες τους και δεν μπορούν να βάλουν όρια στη συμπεριφορά τους. Μακρόχρονα συμπεριφορικά προσανατολισμένα προγράμματα σε νοσοκομεία ή φυλακές προσπαθούν να ελέγξουν την αντικοινωνική συμπεριφορά των ασθενών αυτών, να τους βοηθήσουν να βάλουν όρια και να αποκαταστήσουν τη λειτουργικότητα τους. Επιπλέον, υποστηρικτικές ομάδες, που περιλαμβάνουν πρώην ασθενείς σε θεραπευτικούς ρόλους, συνεπικουρούν στη θεραπεία των ασθενών μ' αυτή τη διαταραχή.

Το λίθιο, η καρβαμαζεπίνη ή η προπρανολόλη μπορεί να βοηθήσουν τον έλεγχο της βίαιης συμπεριφοράς.

ΜΕΤΑΙΧΜΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της μεταιχμιακής ή οριακής διαταραχής είναι η μεγάλη αστάθεια που εκφράζεται σε σχεδόν όλες τις διαστάσεις της ζωής του ασθενή, καθώς και η έντονη παρορμητικότητα. Τα άτομα αυτά συχνά έχουν στερηθεί τις κατάλληλες φροντίδες στην παιδική ηλικία και κατά συνέπεια, αισθάνονται κενό, θυμό και έλλειψη στοργής. Σε συνθήκες πραγματικής ή φανταστικής εγκατάλειψης (χωρισμός, προσωρινή απομάκρυνση, ταξίδι, καθυστέρηση σε ραντεβού ή ακόμη και αναγγελία τέλους μιας ψυχοθεραπευτικής συνεδρίας) διακατέχονται από φόβο, πανικό, θυμό και οργή, γιατί η «εγκατάλειψη» ίσως εκλαμβάνεται ως απόρριψη και ότι σημαίνει πως αυτά είναι «κακά». Προσπαθώντας να αποφύγουν την εγκατάλειψη μπορεί να κάνουν παρορμητικά απόπειρες αυτοκτονίας ή να προβούν σε αυτοακρωτηριασμούς (8% ως 10% πεθαίνουν αυτοκτονώντας).  Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι έντονες, χαώδεις. Τα άτομα αυτά χαρακτιρίζονται από προσκόλληση σε αυτούς που τους δίνουν φροντίδα, εξειδανικεύοντάς τους. Γρήγορα, όμως, να μεταβούν από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση. Ακόμη, εμφανίζουν διαταραχή της ταυτότητας, η οποία εκδηλώνεται ως αστάθεια της εικόνας ή της αίσθησης του εαυτού. Είναι άτομα παρορμητικά, απρόβλεπτα και αυτοκαταστροφικά και αντιδρούν στην εγκατάλειψη, στην απόρριψη ή στην πιθανότητα να επωμισθούν ευθύνες. Η συναισθηματική διάθεση παρουσιάζει εναλλαγές (δυσφορία, ευερεθιστότητα, άγχος, θυμός, πανικός, απελπισία). Νιώθουν χρόνια αισθήματα κενού και βαθιάς μοναξιάς. Κατά καιρούς εμφανίζουν σύντομα επεισόδια ψυχωτικών σκέψεων, παράνοιας και ψευδαισθήσεων.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί πέντε ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) ξέφρενες προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη.

(2) ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εναλλαγές μεταξύ των ακραίας εξιδανίκευσης και της υποτίμησης

(3) διατάραξη της ταυτότητας

(4) παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί

(5) επανειλημμένη αυτοκτονική συμπεριφορά ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά

(6) συναισθηματική αστάθει

(7) χρόνια αισθήματα κενού

(8) απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού

(9) παροδικός παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα

Θεραπεία

Η ατομική ή/και ομαδική ψυχοθεραπεία είναι η θεραπευτική προσέγγιση που μπορεί να βοηθήσει αυτούς τους ασθενείς. Εξαιτίας των έντονων αλλαγών στα συναισθήματα τους απέναντι στον θεραπευτή (εναλλαγές εξιδανίκευσης και υποτίμησης) τόσο η μεταβίβαση όσο και η αντιμεταβίβαση είναι πολύ έντονες και η θεραπεία δύσκολη και προβληματική. Άλλοι προτείνουν υποστηρικτική ψυχοθεραπεία και άλλοι αποκαλυπτική, ίσως όμως ο συνδυασμός των δύο προσεγγίσεων είναι προτομότερο. Η βασικότερη δουλειά όμως θα γίνει μέσα από τη σχέση με τον θεραπευτή, η οποία θα αντανακλάσει στις άλλες σχέσεις του ασθενή. Γνωσιακές τεχνικές μπορούν να βοηθήσουν οι οποίες μπορεί να διορθώσουν την τάση των ατόμων αυτών να βλέπουν τους άλλους και τον εαυτό τους είτε ως «απόλυτα καλούς» είτε ως «απόλυτα κακούς». Επίσης, μπορεί να βοηθήσουν και συμπεριφορικές τεχνικές στην προσπάθεια να ελεγχθούν οί αυτοακρωτηριαστικές και άλλες παρορμητικές συμπεριφορές. Χαμηλές δόσεις αντιψυχωτικών μπορεί να βοηθήσουν τις αντιληπτικές διαταραχές, το λίθιο τις διακυμάνσεις της διάθεσης, οι αναστολείς της ΜΑΟ τη δυσφορία και οι εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης, τα καταθλιπτικά συμπτώματα και την αυτοκτονική συμπεριφορά.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό δραματικής διαταραχής της προσωπικότητας θεωρείται η υπερβολική συναισθηματικότητα και η επιζήτηση προσοχής. Τα άτομα αυτά δεν νιώθουν άνετα αν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής. Προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους με θεατρικότητα και στην αρχή ο ενθουσιασμός και η διάθεση τους για φλερτ γοητεύουν τους άλλους. Γρήγορα η γοητεία χάνεται καθώς η απαίτηση τους για προσοχή είναι συνεχής και επίμονη. Έχουν την τάση να δίνουν σεξουαλικό περιεχόμενο σε μη ερωτικές σχέσεις, ενώ την πραγματικότητα η γοητευτική τους συμπεριφορά συχνά συγκαλύπτει την επιθυμία τους για εξάρτηση και προστασία. Επίσης, αρκετοί είναι υποχόνδριοι για να αποσπάσουν την προσοχή που χρειάζονται, υποβάλλονται και επηρεάζονται εύκολα. Προσκολλώνται σε άτομα με δύναμη και εξουσία, από τα οποία περιμένουν μαγικές λύσεις στα προβλήματα τους. Ακόμα, τα άτομα αυτά συχνά θεωρούν και παρουσιάζουν τις σχέσεις τους σαν πολύ πιο στενές απ' ότι πραγματικά είναι.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί πέντε ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) το άτομο δεν νιώθει άνετα σε καταστάσεις όπου δεν είναι το κέντρο της προσοχής

(2) η διαντίδραση με τους άλλους συχνά χαρακτηρίζεται από απρόσφορη σεξουαλικά σαγηνευτική ή προκλητική συμπεριφορά

(3) επιδεικνύει ταχέως μεταβαλλόμενη και ρηχή έκφραση συναισθημάτων

(4) συστηματικά χρησιμοποιεί την εξωτερική εμφάνιση για να προσελκύσει την προσοχή στον εαυτό του

(5) ο τρόπος ομιλίας είναι υπερβολικά ιμπρεσσιονιστικός και στερούμενος λεπτομερειών

(6) εμφανίζεται δραματικό, θεατρικό και με υπερβολική έκφραση συναισθημάτων

(7) επηρεάζεται εύκολα από άλλους ή τις περιστάσεις

(8) θεωρεί τις σχέσεις με τους άλλους περισσότερο στενές από ότι είναι στην πραγματικότητα

Θεραπεία

Η αποκαλυπτική ατομική η ομαδική ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία θεωρείται από ορισμένους ως η θεραπεία εκλογής. άλλοι προτείνουν πιο υποστηρικτική προσέγγιση ή/και γνωστική προσέγγιση για τη διόρθωση της αντίληψης του ατόμου για τον εαυτό του.

ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι μια έντονη αίσθηση σπουδαιότητας και μεγαλείου του ατόμου, έντονη ανάγκη για θαυμασμό και αδυναμία του να αναγνωρίσει και να νιώσει τις επιθυμίες, τα βιώματα και τα αισθήματα των άλλων. Τα άτομα αυτά θεωρούν πολύ σημαντικό τον εαυτό, υπερεκτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα τους και συχνά υποτιμούν τις ικανότητες και τα επιτεύγματα των άλλων. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στην αποτυχία, την ήττα ή την κριτική και, όταν δεν κατορθώνουν να ικανοποιήσουν τη μεγάλη ιδέα που έχουν για τον εαυτό τους, εξοργίζονται ή παθαίνουν βαθιά κατάθλιψη. Περιμένουν οι άλλοι να τους θαυμάζουν και συχνά γίνονται επιθετικοί και βίαιοι. Επίσης, θεωρούνται εγωκεντρικοί, αλαζόνες και εγωιστές. Συχνά, φαντασιώνονται απεριόριστη δύναμη, επιτυχία, ευφυΐα, ομορφιά. Πιστεύουν ότι είναι ξεχωριστοί και επιζητούν τις υπηρεσίες επώνυμων ατόμων. Έχουν έντονη ανάγκη για θαυμασμό και έπαινο και πληγώνονται εύκολα. Επιζητούν συνεχώς κομπλιμέντα, και συχνά φέρονται σαν να έχουν ιδιαίτερα δικαιώματα, με την έλλειψη ευαισθησίας για τις ανάγκες των άλλων. Μιλούν συνεχώς για τα δικά τους προβλήματα και ν' αδιαφορούν για τα προβλήματα και τα αισθήματα των άλλων. Έτσι, συχνά οι άλλοι τους αντιλαμβάνονται σαν συναισθηματικά ψυχρούς, υπεροπτικούς και αλαζονικούς.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί πέντε ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) το άτομο έχει μία μεγαλειώδη αίσθηση σπουδαιότητας για τον εαυτό του

(2) έχει έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης

(3) πιστεύει ότι είναι ιδιαίτερο και μοναδικό και μπορούν να το καταλάβουν μόνο ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με άτομα υψηλού κύρους

(4) απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό

(5) έχει μία αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων και μη λογικές προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του

(6) εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους σκοπούς του

(7) είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτοποιηθεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων

(8) συχνά φθονεί τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι το φθονούν

(9) εμφανίζει αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση

Θεραπεία

Η θεραπεία είναι δύσκολη, εξαιτίας των μεταβιβαστικών εναλλαγών των συναισθημάτων των ασθενών αυτών απέναντι στον θεραπευτή, που μπορεί να εκδηλωθούν με απαιτητικότητα, εκρήξεις οργής, έντονη υποτίμηση του θεραπευτή. Στόχος της θεραπείας είναι τα άτομα αυτά προοδευτικά να αναπτύξουν πιο ρεαλιστική εικόνα του εαυτού τους και των άλλων. Μια θεραπευτική προσέγγιση που τη χαρακτηρίζει η σταθερότητα, η ανεκτικότητα, αντοχή και η «εμπάθεια» του θεραπευτή είναι απαραίτητη για τη βοήθεια των ασθενών αυτών.

ΑΠΟΦΕΥΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη κοινωνική αναστολή, τα αισθήματα ανεπάρκειας και η υπερευαισθησία στην κριτική των άλλων. Τα άτομα αυτά αποφεύγουν τις καταστάσεις όπου υπάρχει σημαντική διαπροσωπική επαφή, δυσκολεύονται επαγγελματικά και προσωπικά,  νιώθουν ανεπαρκή, κατώτερα, μη αρεστά, είναι ντροπαλά, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και φοβούνται συνεχώς μήπως τα κοροϊδέψουν. Μόνον όταν νιώσουν ότι ένα άλλο άτομο τα αποδέχεται χωρίς καμιά κριτική και τα υποστηρίζει, μπορεί να προχωρήσουν σε στενές σχέσεις.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί τέσσερα ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) το άτομο αποφεύγει επαγγελματικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν σημαντική διαπροσωπική επαφή, εξαιτίας φόβων κριτικής, αποδοκιμασίας ή απόρριψης

(2) είναι απρόθυμο να εμπλακεί με ανθρώπους εκτός αν είναι βέβαιο ότι θα γίνει αρεστό

(3) εμφανίζει περιορισμούς μέσα στις στενές σχέσεις εξαιτίας του φόβου μήπως ντροπιαστεί ή γελοιοποιηθεί

(4) έχει υπερβολική ενασχόληση με το μήπως το κριτικάρουν ή το απορρίψουν στις κοινωνικές καταστάσεις

(5) είναι ανεσταλμένο σε νέες διαπροσωπικές καταστάσεις εξαιτίας αισθημάτων ανεπάρκειας

(6) θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά αδέξιο, προσωπικά μη ελκυστικό ή κατώτερο από τους άλλους

(7) είναι συνήθως απρόθυμο να διακινδυνέψει προσωπικά ή να εμπλακεί σε νέες δραστηριότητες, διότι αυτές μπορεί να αποδειχθεί ότι το φέρνουν σε δύσκολη θέση

Θεραπεία

Η ατομική και ιδιαίτερα ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσουν τους ασθενείς αυτούς να ξεπεράσουν το κοινωνικό τους άγχος και ν' αναπτύξουν διαπροσωπική εμπιστοσύνη. Επήσης, η εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες και η συστηματική απευαισθητοποίηση μπορεί να βοηθήσουν για να ξεπεραστεί το κοινωνικό άγχος και γνωσιακές τεχνικές μπορεί να τροποποιήσουν τις παραμορφώσεις της σκέψης των ασθενών.

ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η έντονη και υπερβολική ανάγκη του ατόμου να το φροντίζουν άλλοι, που οδηγεί σε υποτακτική και εξαρτημένη συμπεριφορά, καθώς και σε φόβο αποχωρισμού από τους άλλους. Το άτομο βασίζεται πάντα σε κάποιον άλλο ή κάποιους άλλους για τις βασικές ή τις καθημερινές αποφάσεις της ζωής του, φοβάται πολύ μη μείνει μόνο του και νιώθει ανήμπορο όταν είναι μόνο του, γιατί φοβάται ότι δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί πέντε ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) το άτομο έχει δυσκολία να παίρνει καθημερινές αποφάσεις χωρίς συμβουλές και διαβεβαίωση από τους άλλους σε υπερβολικό βαθμό

(2) έχει ανάγκη να αναλαμβάνουν άλλοι την ευθύνη για τους περισσότερους από τους μείζονες τομείς της ζωής του

(3) έχει δυσκολία να εκφράζει διαφωνία με τους άλλους, επειδή φοβάται ότι θα χάσει την υποστήριξη ή την αποδοχή τους.

(4) δυσκολεύεται να ξεκινά σχέδια και προγράμματα ή να κάνει πράγματα μόνο του (εξαιτίας έλλειψης αυτοπεποίθησης για την κρίση ή τις ικανότητες του, παρά από έλλειψη κινητοποίησης ή ενεργητικότητας)

(5) κάνει υπέρμετρες προσπάθειες για να πάρει φροντίδα και υποστήριξη από τους άλλους

(6) δεν νιώθει άνετα ή νιώθει ανημπόρια όταν είναι μόνο του, εξαιτίας υπερβολικών φόβων ότι είναι ανίκανο να φροντίσει τον εαυτό του

(7) όταν μία στενή σχέση τελειώνει, αναζητά επειγόντως μιαν άλλη σχέση σαν πηγή φροντίδας και υποστήριξης

(8) ασχολείται έντονα και εξωπραγματικά με φόβους ότι θα το εγκαταλείψουν και θα αναγκαστεί να φροντίζει μόνο του τον εαυτό του

Θεραπεία

Ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσουν το άτομο να νιώσει επαρκές και ότι αξίζει. Αν υπάρχουν φαντασίες και φόβοι για ανεξάρτητη και δυναμική συμπεριφορά, αυτοί μπορούν να διερευνηθούν και να ελεγχθούν με βάση την πραγματικότητα. Εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων και γνωστική ψυχοθεραπεία μπορεί επίσης να βοηθήσουν ορισμένους ασθενείς να λειτουργήσουν ανεξάρτητα.

ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Χαρακτηριστικά της Ψυχαναγκαστικής Καταναγκαστικής Διαταραχής της Προσωπικότητας αποτελούν η τελειοθηρία, η επιμονή, η μεθοδικότητα, η εμμονή στις λεπτομέρειες, η τάξη, η ακρίβεια, η συστηματική εργασία, αλλά τα άτομα αυτά συχνά δεν μπορούν να προσαρμοστούν στις αλλαγές. Τα άτόμα με ψυχαναγκαστική προσωπικότητα συχνά είναι πολύ επιτυχημένα, ειδικά σε απαιτητικά πεδία, στα οποία η τάξη και η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι απαραίτητα. Ωστόσο, δεν κάνουν εύκολα σχέσεις και αισθάνονται άβολα με τις καταστάσεις που δεν μπορούν να ελέγξουν, με τα γεγονότα που είναι απρόβλεπτα ή όταν πρέπει να βασιστούν σε άλλους.

Διαγνωστικά κριτήρια

Ο ασθενής πρέπει να πληροί τέσσερα ή περισσότερα από τα παρακάτω:

(1) το άτομο έχει έντονη ενασχόληση με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες, την τάξη, την οργάνωση ή τα προγράμματα, σε βαθμό που το κύριο σημείο της δραστηριότητας χάνεται

(2) εμφανίζει τελειοθηρία που παρεμποδίζει την ολοκλήρωση μιας εργασίας (π.χ. το άτομο είναι ανίκανο να ολοκληρώσει μία προγραμματισμένη δουλειά επειδή δεν πληρούνται οι δικές του υπερβολικά αυστηρές απαιτήσεις)

(3) είναι υπερβολικά αφοσιωμένο στην εργασία και την παραγωγικότητα με αποκλεισμό των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου και των φιλικών σχέσεων (που δεν εξηγείται από φανερή οικονομική ανάγκη)

(4) είναι υπερβολικά ευσυνείδητο, λεπτολόγο και άκαμπτο σε θέματα ηθικής, ηθών ή αξιών (που δεν εξηγείται από πολιτισμική ή θρησκευτική ταυτοποίηση)

(5) είναι ανίκανο να πετάξει φθαρμένα ή χωρίς αξία αντικείμενα ακόμα και όταν δεν έχουν συναισθηματική αξία

(6) είναι απρόθυμο να κάνει καταμερισμό καθηκόντων ή να δουλέψει με άλλους, εκτός εάν αυτοί υποταχθούν στον ακριβή δικό του τρόπο που κάνει τα διάφορα πράγματα

(7) υιοθετεί ένα τσιγγούνικο τρόπο στο ξόδεμα των χρημάτων, τόσο για τον εαυτό του, όσο και για τους άλλους τα χρήματα θεωρούνται σαν κάτι που πρέπει να συσσωρευτεί και διαφυλαχθεί για μελλοντικές καταστροφές

(8) εμφανίζει ακαμψία και ισχυρογνωμοσύνη

Θεραπεία

Ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία εστιάζει στα συναισθήματα του ασθενή, θετικά και αρνητικά, που εμφανίζονται και στη μεταβιβαστική σχέση και από τα οποία ο ασθενής αμύνεται με τους αμυντικούς μηχανισμούς της μόνωσης, εκλογίκευσης, διανοητικοποίησης, αντισταθμιστικής συμπτωματολογίας. Έτσι, αντιστέκεται στην ερμηνευτική προσπάθεια και στην εναισθησία των συναισθημάτων του με προσκόλληση σε ιδέες και λογικά σχήματα. Γνωστικές τεχνικές που απευθύνονται στις άκαμπτες πεποιθήσεις και αξίες των ατόμων αυτών μπορεί επίσης να βοηθήσουν.

Εύη Λιάκου

Οργανωτικός & Οικονομικός Ψυχολόγος

Σύμβουλος Υυχικής Υγείας & Ανθρωπίνων Σχέσεων

---

[1] Οι ιδέες συσχέτισης είναι λανθασμένες ερμηνείες διαφόρων γεγονότων ότι έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον ασθενή

[2] Οι παράδοξες πεποιθήσεις και η μαγική σκέψη αφορούν  στην αίσθηση του ατόμου ότι έχει ειδικές δυνάμεις, μπορεί να νιώσει γεγονότα πριν συμβούν, να ελέγξει μαγικά άλλους κλπ

[3] Οι ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες μπορεί να είναι η αίσθηση της παρουσίας κάποιου άλλου ή η αίσθηση της φωνής κάποιου άλλου ή  η αίσθηση του αγγίγματος αυτού